Tilda Publishing
«Дьырыбына Дьырылыатта» олонхонон Күлүк тыйаатыра
(стенд - книжка)
Маякулова Г.В. эбии үөрэхтээһин иитээччитэ
Сыала: тыйаатыр эйгэтин ҥөҥүө олонхону оҕолорго билиһиннэрии, интириэһи тардыы.Соруга:
- тыйаатыр ҥөҥүө оҕо интэриэһин олонхоҕо тардыы;
- күлүк тыйаатырын биир көруҥун кытта билиһиннэрии;
- ситимнээх саҥаны, толкуйдуур дьоҕурун сайыннарыы.
Тыйаатыр – искусство биир сүрүн эйгэтэ.
Биһиги үлэбитигэр араас тыйаатыр көруҥнэрин туттабыт: тарбах, остуол оонньууларын, кукулалары уо.а. Оҕолору олонхоҕо, остуоруйаҕа интэриэһин тардарга күлүк тыйаатыра буолар. Күлүк тыйаатыра оҕо бэйэтэ тутан – хабан оонньууругар олус табыгастаах.
Күлүк тыйаатыра былыр былыргаттан баар искусство көруҥэ. Аан бастаан Китайга 2 тыһ. сыл аннараа өттугэр айбыттар , Хань династия кэмигэр. Бэйэлэрин традиционнай эпостарын көрдөрөллөр эбит. Онтон күлүк тыйаатыра Азиянан барытынан тарҕаммыт уонна Европаҕа тиийбит. Холобур Индияҕа саамай туттулар сюжет религиознай, Турцияҕа комедийнай.
Билигин саамай биллэр Күлүк тыйаатыра – Яванскай. Европаҕа билигин да сыаналанар искусство көруҥэ, анал фестиваль игин тэрийэллэр.
Россияҕа 17-18 үйэ икки ардыгар баар буолбута. Оскуолаларга, духовнай семинарияларга, академияларга тутталлара.
Күлүк тыйаатыра оонньуу эрэ көруҥэ буотах – ити эбии оҕону сайыннарар көруҥ. Күлүгү кытта оонньуу олорон оҕо айар, оҥорон көрөр дьоҕурун , тарбахтарынан оонньоотоҕуна, оҕо илиитин имигэһин , толкуйдуур ситимнээн саҥарар саҥатын сайыннарар.
О5о бириэмэтин сөптөөхтүк, туhалаахтык атаарарыгар болҕомтону ууруу – ханнык баҕарар төрөппүт, иитээччи ытык иэhэ. Билиҥҥи сайдыылаах кэмҥэ дириҥ билиилээх, культуралаах, сахалыы сиэрдээх - майгылаах, үөрэххэ тардыhыылаах, төрөөбүт тылын баһылыырыгар кыаҕы биэрэр Олонхо – бараммат норуот баайа. Бу үгүс элбэх араас темалардаах жанр былыр-былыргыттан оҕоҕо чугас, оҕо дууhатын тутар, санаатын кынаттыыр, үтүөҕэ-кэрэҕэ уhуйар, хорсун-хоодуот быhыыга ыҥырар. Норуот олоҕо-дьаhаҕа, быhыыта-майгыта, бэйэ-бэйэтигэр сыhыана, таҥаhа-саба, аhа-үөлэ, үлэтэ-хамнаhа ханнык да айымньытааҕар олонхоҕо арылхайдык көстөр. Саха оҕото кыра эрдэҕиттэн төрөөбүт буоруттан силистэнэн-мутуктанан иитилиннэҕинэ норуотун амарах сурэҕин, мындыр өйун, киэҥ көхсүн, үтүө майгытын утумнаатаҕына дьоhун киhи иитиллэн тахсыа диэн санааттан олонхо жанырын талан улэлэhэбит.
Дьаһыла оҕолоругар иитээччи эрэ остуоруйа кэпсиир буоллаҕына, улахан бөлөх оҕолоро бэйэлэрэ кыттыахтарын сөп. Биирдиилээн да, бөлөҕунэн да көрүөххэ уонна кыттыахха син. Детсадка оҕо ситимнээх саҥатын, толкуйдуур дьоҕурун, кыра- улахан моторикатын сайыннарар ньыма буолар.
Оҕо бары өттүттэн сайдарыгар бастакытын айар дьоҕурун сайыннарыахха наада. Ол иһин детсадка сүрүн оруолу тыйаатыр оонньууларыгар ууруллар. Хас биирди оҕо ис кыаҕын арыйарга, сөптөөх билиини, сатабылы уонна дьоҕуру сайыннарарга көмөлөһөр. Иитээччи бэйэтэ сөптөөх тыйаатыр оонньуутун көруҥун талыахтаах.
Тыйаатыр эйгэтигэр оҕолор бэйэ бэйэлэрин уонна улахан киһини кытта бодоруһа үөрэнэллэр. Күлүк тыйаатырынан остуоруйаны эрэ буолбакка, олонхону кытта эмиэ билиһиннэриэххэ сөп. Традиционнай ширмалаах күлүк тыйаатырын оҕолор билэллэр.
Онтон мин маннык стенд-книжка курдук толкуйдаабытым. Бэйэбит биир дойдулаахпыт Прокопий Прокопьевич Ядрихинскай - Бэдьээлэ олонхотун «Дьырыбына Дьырылыаттаны» ылбытым.
Аан бастаан сүрүн геройдарын оҕолорго өйдөнүмтүө гына эскиз уруһуйдаан баран, картоҥҥа силуэт курдук кырыйан оҥорбутум.
Кыраскалаабытым. Ол кэнниттэн книжка - стенд буолар гына холбообутум. Кинигэни тэнитэн баран остуолга уурагын. Уонна фонарик холбоон баран чугаһатан ыраатыннаран күлүгүн чуолкайдык көстөр гына уураҕын.
Маны оҕолорго 2 ньыманан көрдөрүөххэ сөп:
- хараҥа хоско, фонарик туһанан экраҥҥа, истиэнэҕэ күлүк түһэрэн;
- түннүк холуодатыгар күн уотугар ууран баран күлүгүн көрөөһун.
Кыра бөлөхтөн саҕалаан улахан бөлөх оҕолоругар көрдөрүөххэ сөп. Иитээччи бэйэтэ кэпсиир, эбэтэр аудио запись туттуон сөп. Улахан бөлөх оҕолоро бэйэлэрэ оруолга арахсан кэпсиэхтэрин син. Маннык курдук кинигэни атын олонхолорунан эмиэ онорор былааннаахпын.
Түмүк:
Туох үчүгэйдээҕий маннык кинигэ:
- Оҕо хараҥҥаттан куттаммат буолар, хараҥаны аптаах кэм курдук көрүө;
- Оҕо улахан киһи кэпсиирин истэн, бэйэтэ кэпсииргэ үөрэнэр, ситимнээх саҥата сайдар;
- Айар дьоҕура сайдар;
- Оҕолор бары бииргэ оруолларынан бодоруһа, кэпсииргэ үөрэнэллэр.
